14e Boeroe Kon Makandra – 2021 – Virtueel

Dit jaar is de Boeroe Kon Makandra op 20 juni vanwege de COVID-19 beperkingen virtueel gehouden.

Met een dikke 30 inlog’s namen zo’n 60 personen deel aan deze bijeenkomst. Door technische problemen is het helaas niet gelukt om deze bijeenkomst via Facebook bij te wonen.

Het Teams zenuwcentrum van de BKM 2021. Vlnr.: Gerda Pieters, Paul Droog, Gerbrand van Brussel, Ricardo Loor, Frank Veldhuizen.

Opening

De nieuwe voorzitter Rick Loor opende de bijeenkomst en stelde zich voor. Hij heeft het stokje overgenomen van Gerbrand van Brussel. Vervolgens gaf hij de bestuursleden de kans om enkele projecten toe te lichten. Mogelijk kan later op de dag nog contact gemaakt worden met de Stichting Sranan Boeroe in Suriname, die op Groningen een krans bij het monument zal leggen.

Fotoproject “Boeroes in Twee landen: Suriname en Nederland”

Gerda Pieters vertelde over het fotoproject van Ton Groot Haar. Hij is in de geschiedenis van de boeroes geïnteresseerd geraakt door het boek van Karin Sitalsing, Boeroes een familiegeschiedenis van witte Surinamers. Hij wil de komende jaren boeroes in Nederland en in Suriname fotograferen en interviewen; dit jaar in Nederland en eind volgend jaar in Suriname. Dit zal dan in een fotoboek samen moeten komen. Personen die 50% of meer van de boerenkolonisten afstammen en die aan dit project mee willen doen kunnen zich opgeven bij het bestuur.
Ton heeft eerder een fotoproject gedaan over twee broers en hun familie: één in Bosnië en één in Nederland. Op zijn website  www.groothaar.nl is hier meer van te zien.

Brieven aan Van den Brandhof

Frank Veldhuizen vertelde over de Filatelie-veiling waarop de stichting, samen met de Stichting Sranan Boeroe, twee historische brieven aan ds. Arend van den Brandhof voor € 2759,20 heeft kunnen aanschaffen; een brief uit 1844 van ds. Jan Betting, die als kwartiermaker al in 1843 naar Suriname was gestuurd en een brief uit 1848 van baron Sloet tot Oldhuis, de contactpersoon in Nederland van de kolonisatie. Deze brieven zijn ondertussen bij het Nationaal Archief in Suriname te bezichtigen en natuurlijk op onze site te lezen. Helaas hebben wij vanwege de kosten een derde brief die op de veiling werd aangeboden niet kunnen bemachtigen.
(Nagekomen bericht: Na de BKM hebben wij toch een kopie van deze brief gekregen. Deze brief is ook op onze site geplaatst.)

Papieren Paradijs, een roman over domineesvrouw Anna Sophia Pannekoek

Frank heeft een zeer positieve recensie geschreven over de in maart 2021 uitgekomen roman Papieren Paradijs van Marlies Medema. De historische roman gaat over het leven van Anna Sophia Pannekoek, de vrouw van dominee Arend van den Brandhof. Zij is in 1845 op 46-jarige leeftijd te Groningen, Suriname, overleden aan hartfalen; haar grafsteen staat er nog steeds.
Op de site staat ook een artikel van de schrijfster over de achtergrond van dit boek.

Documentaire over boeroes

Gerbrand van Brussel deelt mee dat documentairemaker Jacky Brakels bezig is met de voorbereidingen voor een documentaire over boeroes. Een onderdeel van de documentaire is het volgen van de boeroe-familie Overeem uit Nederland die op bezoek gaat bij de familie in Suriname. Een tweede onderdeel wordt het onderzoek van Prof. Dr. J.T. (Jaap) van Dissel naar de oorzaak van de epidemie van 1845 waaraan zovelen kort na aankomst op Voorzorg zijn overleden. Door Covid19 is er vertraging in de plannen en in de financiering gekomen. Zodra wij meer weten zullen we dat op de site plaatsen.

Boeroe straatnamen in Suriname

Paul Droog liet op onze site, www.boeroes.nl, een overzicht zien van straatnamen met een boeroe achtergrond, zoals de Kolonistenweg, Veldhuizenlaan, Van Brussellaan. Ontbrekende straatnamen graag doorgeven aan het bestuur, zodat we het overzicht kunnen aanvullen.

Archief Van den Brandhof

Paul vertelde ook over het omvangrijke persoonlijke archief van dominee Van den Brandhof, de leider van de rampzalig verlopen kolonisatie. Dit archief is ondergebracht bij de Universiteitsbibliotheek van Leiden. In dit archief zijn ook enkele brieven uit 1848 en 1849 van de kolonisten aan de Gouverneur, aan de Minister van Koloniën en aan Koning Willem II. Deze brieven worden samen met Erick Rijsdijk, voorzitter van de Stichting Sranan Boeroe, leesbaar gemaakt en zullen op onze site worden geplaatst.

Epidemie 1845, buiktyfus, of toch iets anders?

Gerbrand van Brussel leidde de gastspreker in: Prof. dr. J.T. (Jaap) van Dissel, hoogleraar Inwendige Geneeskunde, in het bijzonder Infectieziekten, aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en directeur van het Centrum Infectiebestrijding van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

Prof. Jaap van Dissel

Jaap van Dissel was al gastspreker op de Boeroe Kon Makandra 2012 en 2015. Hij gaf toen presentaties over de opzet en voortgang van het onderzoek naar de epidemie die in 1845 zoveel van de kolonisten het leven kostte. (zie evenementen BKM 2012 en BKM 2015). Behalve het LUMC is ook het Medisch Wetenschappelijk Instituut (MWI) van de Anton de Kom Universiteit van Suriname betrokken bij dit onderzoek.

Openingssheet van de lezing

De presentatie van Jaap van Dissel over zijn onderzoek was goed onderbouwd en heel boeiend. Zijn speurtocht was als een spannende medische detective. We hebben vanaf het begin tot het eind op het puntje van onze stoel gezeten.

Archief onderzoek

Van Dissel vertelde over de achtergronden van de kolonisatie en ondersteunde dit met afbeeldingen. In die tijd mislukten veel aardappeloogsten vanwege plantenziekten, de voedselprijzen stegen. Er kwam een ernstige hongersnood, er heerste armoede, het kwam zelfs tot een hongeropstand in Groningen. Verder speelde de afscheiding van België in 1830, de slavernij die elders al verboden was zou op termijn ook voor Nederlandse koloniën onhoudbaar worden. En toen publiceerde dr. F.W. Hostmann, een Duitse arts in Paramaribo en eigenaar van de plantage Hannover, in 1841 in de krant De Kolonist een plan voor een vrije kolonisatie in Suriname. Dit plan werd door koning Willem II afgekeurd, maar ds. Arend van den Brandhof en twee andere dominees, ds. Jan Betting en ds. Dirk Copijn, pakten het idee op. Zij slaagden er uiteindelijk in goedkeuring te krijgen om een vrije landbouw kolonie in Suriname te vestigen.

Bij de aankomst van de kolonisten waren er 19 huizen tekort. De historische bronnen vermelden verschillende aantallen gereed zijnde woningen.

In de archieven vond Van Dissel informatie over de voorbereidingen in Nederland en Suriname en over de aankomst van de kolonisten te Voorzorg, Suriname. Ook vond hij nauwkeurige beschrijvingen van de ziektegevallen die kort na aankomst ontstonden. Zeven van de negen artsen die de kolonisten bijstonden werden ook ziek; een van hen overleed.

Bloedonderzoek

Rond 1970 deed René de Vries, huisarts op Groningen aan de Saramacca, onderzoek hoe het kwam dat de helft van de kolonisten overleed, en de andere helft dus niet. Hij vermoedde een genetische oorzaak en vond die in de genen bij een bloedonderzoek onder de kolonisten: de overlevenden misten een gen dat hen gevoelig maakte voor bepaalde ziekten en hadden een gen dat hen juist weerbaarder maakten tegen ziekten. Het was de eerste keer dat de theorie van Darwin, “Survival of the fittest”, op deze manier werd bewezen.

René de Vries en Jaap van Dissel te Groningen aan de oever van de Saramacca Rivier

DNA-onderzoek

Jaap van Dissel ontmoette René de Vries op het Immunologie en Infectieziekten Symposium in Paramaribo. De Vries vertelde Van Dissel het verhaal van de boeroes die aan een epidemie in 1845 waren overleden.
De artsen die in 1845 de kolonisten behandelden dachten dat het een buiktyfus epidemie was.
Van Dissel concludeerde echter op basis van de beschrijving van de ziektegevallen, dat buiktyfus onwaarschijnlijk was onder andere vanwege de hoge mate van besmettelijkheid en het grote aantal mensen dat aan de ziekte bezweek en hoe snel de mensen er aan overleden. Hij meende met de huidige geavanceerde DNA onderzoekstechnieken de werkelijke ziekteverwekker te kunnen achterhalen.
Na toestemming van de Surinaamse overheid en de nabestaanden, vertegenwoordigd door de Stichting Sranan Boeroe in Suriname en de Stichting Boeroe Kon Makandra in Nederland, begonnen in 2011 opgravingen op het kerkhof op Groningen. Enkele kiezen uit de gevonden schedels zijn meegenomen voor onderzoek. In het wortelkanaal van kiezen zit namelijk nog wat opgedroogd bloed waarin niet alleen DNA van de persoon, maar ook DNA van ziekteverwekkers kan zitten.
In het DNA uit de kiezen bleken minieme hoeveelheden DNA van enkele ziekteverwekkers voor te komen zoals die van de ziekte van Lyme en van de Q-koorts. Maar aan geen van die ziekten zou men overlijden.

Modelonderzoek

Vervolgens is een onderzoek gedaan met modellen van verschillende ziekten: in formules werd aangegeven hoe de besmettelijkheid was, wat de incubatietijd en de mortaliteit was, of de leeftijd of sekse een rol speelde, etc. etc. Uiteindelijk bleek het model voor Shigellosis, dysenterie, te passen op de ziektegevallen van zowel de kolonisten van de eerste 3 schepen als de kolonisten van het vierde schip, dat niet te Voorzorg, maar op plantage Mijn Vermaak ontscheepten.
Bij dysenterie overlijden de patiënten door uitdroging; de Shigella bacterie komt niet in het bloed voor, maar nestelt zich in de ingewanden. Nu is het duidelijk waarom er geen DNA van een dodelijke ziektekiem in de kiezen is gevonden.
Dat het om dysenterie ging is een heel wrange en verdrietige conclusie. De kolonisten hadden niet aan deze ziekte hoeven te overlijden. Als ze maar schoon water hadden gedronken en geen rivierwater. Het schone water was beschikbaar: in de waterput op Groningen! Zelfs al waren de kolonisten besmet geraakt door het drinken van of het baden in vervuild rivierwater, dan had schoon water hen het leven gered. Dat was het enige medicijn dat ze nodig hadden.

C14 – Koolstofdateringsonderzoek

Het onderzoek moet Van Dissel nog afronden met een koolstofdateringsonderzoek naar de precieze datering van de in het onderzoek gebruikte kiezen. De reden hiervoor is dat het onderzoek van het mitochondriaal DNA uit de kiezen niet conclusief op een Nederlandse komaf van de opgegraven stoffelijke resten wees. Bevestiging van datering van de kiezen op midden negentiende eeuw werd daarom noodzakelijk geacht. Eind van het jaar zal het onderzoek afgerond kunnen worden en ter publicatie worden aangeboden.

Afsluiting

Van Dissel zegde toe dat hij na de officiële publicatie van het onderzoek zijn archief digitaal aan de Stichting Boeroe Kon Makandra zal overdragen.
Via de chat kwam de vraag binnen of het misschien de ziekte van Weil betrof. Van Dissel had daar ook aan gedacht, maar het model van die ziekte niet paste op de ziekteverschijnselen van de kolonisten. Bijvoorbeeld de mortaliteit was veel hoger dan bij de Ziekte van Weil het geval is.
Een luid applaus volgde op deze boeiende lezing. Wij zijn Jaap van Dissel zeer erkentelijk voor de toezeggingen en voor de vele vrije tijd die hij in dit al 10 jaar lopend onderzoek heeft gestopt. Wij danken hem hartelijk voor de presentatie ervan.

Kranslegging op Groningen, Suriname

Stichting Sranan Boeroe heeft tijdens de nu geldende totale lockdown vanwege Covid19 een ontheffing gekregen om op Groningen een krans te leggen bij het Boeroe Monument.
Helaas is het niet gelukt om een live verbinding tot stand te brengen.
Wel konden enkele beelden getoond worden van de onthulling van een nieuw gedenkteken op Groningen. Op het gedenkteken staan de namen van alle 249 personen die in de kolonisatie periode 1845-1853 op Groningen zijn overleden.

Herdenkingszuil te Groningen met de namen van alle te Groningen overleden kolonisten in de periode 1845-1853

Een zware tol hebben zij moeten betalen voor hun durf het ongewisse tegemoet. Nooit hebben zij immers kunnen vermoeden wat voor hen te wachten stond aan tegenspoed.

Slot

Hiermee is er dan een einde gekomen aan een weer zeer interessante Boeroe Kon Makandra.