Margaretha Johanna Khouw-Veldkamp

Greta Khouw-Veldkamp

9 oktober 1931     Paramaribo     20 december 2023

Door Sandra Apon en Paul Droog

‘Je moet aan het huis zeggen:
ik ga weg, maar ik kom weer terug.
Je moet je huis groeten.’

Op 1 juli 2022 ontmoeten we tante Greta in De Meern, Utrecht. Ze is bijna 91 jaar en is nu op vakantie bij haar dochter Sioe Kim Loohuis-Khouw. Als we binnenkomen zit ze in een fauteuil met haar been gestrekt op een krukje en drinkt een glas gemberbier. Ze is aan het herstellen van corona. In mei kwam ze voor vakantie naar Nederland. Ze voelde zich niet lekker. De oso dresi Oso dresi, kruiden en andere geneesmiddelen uit de natuur die ze had meegenomen hielp niet, ze werd steeds zieker en moest worden opgenomen in het ziekenhuis. Op de corona-afdeling kreeg ze extra zuurstof. Na 5 dagen mocht ze het ziekenhuis verlaten en ze is nog aan het herstellen.
Ze heeft een ijzersterk geheugen en wil graag haar fosten tori vertellen. ‘Want,’ zegt ze, ‘de tori’s van de Veldkamp’s ontbreken nog.’
Kim geeft af en toe een toelichting op haar moeders tori.

• Tante Greta is op 20 december 2023 te Paramaribo overleden.

Een bijzonder huis

Huis stond vroeger op Plantage Nieuw Meerzorg. Is daar in 1946 afgebroken en aan de Verlengde Gemenelandsweg weer opgebouwd. Later is het verbouwd. Archief Veldkamp.

‘Het huis waarin ik nu woon aan de Verlengde Gemenelandsweg De Verlengde Gemenelandsweg heeft in 2019 een nieuwe naam gekregen: Dr. Christiaan Hendrik Eerselstraat. Maar tot op heden (november 2023) wordt deze naam alleen door de EBS (Elektriciteitsbedrijf Suriname) gebruikt. Christiaan Hendrik Eersel (1922-2022), Surinaams taalkundige en Surinamist, 1e dekaan van de Universiteit van Suruiname, Minister van Onderwijs en Volksontwikkeling. is ongeveer 300 jaar oud en is me dierbaar. Het was eerst het hospitaalgebouw op plantage Nieuw Meerzorg aan de Matapica rivier. Dat is in de buurt van Bakkie Voormalige koffieplantage Reynsdorp tegenover plantage Alliance. Toon Rozenberg, de broer van mijn moeder, en zijn vrouw Marie van Brussel kochten plantage Nieuw Meerzorg in 1942.

Plantage Jacopoe (Nieuw Meerzorg) tussen Constancia en Reynsdorp, tegenover Alliance.
Atlas van Suriname

‘Oom Toon en tante Marie woonden met hun 6 kinderen in het voormalige ziekenhuis op de plantage. De plantage werd ook Jacopoe Jacopoe vernoemd naar de eerste eigenaar Gerrit Jacobs, die in 1703 naar Suriname kwam. genoemd.

De West, 6 juni 1951

‘Er was geen school op de plantage. De kinderen gingen naar school in de stad, Paramaribo. Het was te ver om iedere dag op en neer naar de stad te gaan. Daarom woonden de kinderen door de week bij familie Plantage Nieuw Meerzorg (Jacopoe) lag ten noorden van de Commewijnerivier op ongeveer 30 km van Paramaribo. Om in de stad te komen moest je de Commewijnerivier en de Surinamerivier met de boot oversteken.. Jan bleef bij zijn oom Henderijkes en tante Mientje Loor. Joke bleef bij oma Van Brussel Johanna Wesselina van Brussel-Tammenga en Liesbeth en Ine bleven bij mijn oma Rozenberg Johanna Elisabeth Rozenberg-van Brussel. Cor en Henriette woonden nog thuis op plantage Nieuw Meerzorg. Toen ook zij in de stad naar school gingen heeft mijn oom het plantage huis in 1946 afgebroken, het aan de Verlengde Gemenelandsweg weer opgebouwd en zijn er gaan wonen. De kinderen konden toen weer thuis wonen.

‘De plantage is in 1950 verkocht en in 1951 zijn oom Toon en tante Marie Rozenberg met hun kinderen naar Canada Canada heeft na WO II, zowel in Nederland als in Suriname immigratie van boeren gestimuleerd. geëmigreerd. Het huis is toen verkocht aan notaris Samson. Hij verhuurde het huis aan hoge militairen van de TRIS TRIS - Troepenmacht in Suriname.

‘Alice Khouw-Tjin Kon Fat, die later mijn schoonmoeder zou worden, heeft het huis in 1954 gekocht en hier en daar wat verbouwd. Het had twee buitentrappen. Dat wilde ze niet hebben, want zei ze, ‘ik wil niet nat worden op de trappen als het regent’. Dus de brede trap aan de voorkant heeft ze vervangen door een trap die van onder het huis naar boven gaat. Het open balkon werd gesloten.

‘Yan en ik zijn in 1957 getrouwd en gingen naast mijn schoonouders wonen, maar daarover straks meer. Toen mijn schoonvader in 1965 overleed is mijn schoonmoeder naar Nederland geëmigreerd en zijn wij in het huis gaan wonen. Ik woon er al 57 jaar.’

Vijf generaties Veldkamp

Vijf generaties Veldkamp

‘Mijn overgrootvader Pelgrim Veldkamp Pelgrim Veldkamp is getrouwd met Henriette Maria Dursteler en na haar overlijden in 1874 is hij getrouwd met Christina Schaible. Uit het eerste huwelijk 4 kinderen, waarvan er 2 jong zijn gestorven. is geboren in Lienden in de Betuwe, Nederland.

‘Hij is met zijn ouders Stamvader Johannes Veldkamp kwam met zijn zwangere vrouw en 3 zoontjes aan op Groningen aan de Saramacca rivier op 12 juli 1845. Hij overleed op 5 augustus 1845 op 31 jarige leeftijd aan de gevolgen van dysenterie, waaraan ook de helft van de kolonisten overleed. Zijn vrouw Jannigje van Kouterik is nog bevallen van een dochter. Hun oudste zoontje overleed op 12 september 1845 op 11 jarige leeftijd. Jannigje is later hertrouwd met David Flashpöhler. Zij overleed in 1858. Het andere broertje van Pelgrim, Fier, is later getrouwd met Neeltje van Ravenswaay en twee broertjes met de derde kolonisten boot, de Antonia & Eugenie, aangekomen op Voorzorg op 12 juli 1845. Hij was toen 3 jaar oud.

‘Op z’n 24^ste trouwde hij met Henriette Maria Dursteler. De moeder van Henriette zou een tot slaaf gemaakte zijn geweest. Haar vader was een Hollander die werkte voor de Surinaamsche Bank Surinaamsche Bank NV, opgericht op 19 januari 1865.. Hij heeft haar moeder vrijgekocht Vrijkopen van tot slaaf gemaakten: een tot slaaf gemaakte kostte ongeveer twee keer het jaarsalaris van een ongeschoolde arbeider. Voor het verkrijgen van een manumissie (vrij maken) moest een borg worden betaald van 300-500 gulden of iemand moest persoonlijk borg staan om te voorkomen dat een tot slaaf gemaakte bij vrijlating wegens armoede ten laste van de armenzorg zou komen. en is met haar getrouwd. Daarom zeiden de mensen: de Veldkamp’s hebben zwart bloed.

‘Uit dit huwelijk werd Eduard Veldkamp Eduard Pelgrim trouwde in 1894 met Elisabeth Johanna Stolk. Zij overleed in het kraambed bij de bevalling van een tweeling. De tweeling, Johannes en Elisabeth, overleed een paar maanden later. Daarna is Eduard in 1895 hertrouwd met Geertruida van Brussel. geboren in 1870. Hij is mijn grootvader en van hem werd gezegd dat hij ‘zwarte kracht’ had.’

Hoe Eduard aan zijn zwarte kracht kwam

Eduard Pelgrim Veldkamp (1870-1939). Archief Veldkamp.

Geertruida (Grietje) M.J. van Brussel (1874-1963). Archief Veldkamp.

‘Dit is wat mijn vader over hem vertelde.

‘Over Eduard doen veel verhalen de ronde. Zo zou hij zieke mensen kunnen genezen met zwarte kracht en werd hij gezien als een wonderman. Als hij zijn klompen had neergezet kon je die met geen mogelijkheid weghalen. Wat je ook deed, het lukte je niet.

‘Ook geesten, jorka’s Jorka: geest van een overleden mens. Jorka’s woonden op de begraafplaatsen., die verbleven op begraafplaatsen kon hij verjagen. De zwarte kracht heeft hij geleerd van voormalige tot slaaf gemaakten met wie hij op goede voet stond.

Sioe Kim vertelt deze tori van haar overgrootvader:
‘Ik zat op de lagere school, 6e klas, en kreeg bijles van Marjorie van Raai. Ze was leerkracht en woonde aan de overkant van ons. Op een dag kwam ik daar en ze had mensen op bezoek die zeiden in het Surinaams: ‘soema na disi’ – van wie is deze?
De vader van Marjorie vertelde toen over mijn overgrootvader Eduard Pelgrim Veldkamp. Als hij zijn laars had uitgedaan en op de grond had gezet kon niemand zijn laars optillen.
Ik was 11 jaar en had er nog nooit van gehoord.’
Zover Kim; tante Greta gaat verder.

‘Mijn moeder vertelde het volgende over Eduard Pelgrim.

‘Eerste geval: Kort voordat Eduard overleed kwam er een meisje met haar ouders voor hulp naar hem toe. Een stads meisje, ze was bruidsmeisje geworden. Van de één op de andere dag kon het meisje niet meer lopen, ze was verlamd. De ouders waren al jaren bezig met doktoren die het kind niet konden genezen en waren wanhopig. Eduard zei dat het meisje ogri-ai Orgi-ai: boze oog had gekregen. Hij heeft haar met zwarte kracht genezen. De dankbare ouders waren erg blij met de wonderbaarlijke genezing van hun dochter en hebben een grote mand met vruchten voor hem gebracht.

‘Tweede geval: Eduard ging met de melkwagen melk brengen naar klanten in de stad. Men was aan het bouwen op het Brownsplein toen Eduard langs kwam rijden met zijn melkwagen. En je weet, dat als er vroeger gebouwd werd men grote dikke balken gebruikte. Nu gebruiken ze kleine balken. Er waren een heleboel arbeiders om een grote zware balk op te tillen. En Eduard aan het lachen, hahahaha, zo veel mensen en dan kunnen jullie die balk niet optillen. De arbeiders zeiden: ‘wel kom jij deze balk dan optillen.’ Hij zei: ‘ik neem dat allenig op. OK, we wedden voor een fles cognac. Ik til die balk alleen op.’ Hij stapte van zijn melkwagen en tilde de zware balk op zijn schouders en zei: ‘pe joe wani mi po ting’, waar moet ik het neerzetten? Maar geen van die mensen was er nog, want ze waren allemaal weggerend.

Met de melkwagen melk rondbrengen. Archief Veldkamp.

‘Derde geval: Eduard was verliefd op een vrouw. Maar de vrouw was niet verliefd op hem en trouwde met iemand anders. Toen het rijtuig van die trouwerij bij de Kwattaweg aankwam heeft hij als bezwering 7 hoefijzers op de grond getekend. Het paard voor het rijtuig is precies daar blijven staan. Wat ze ook deden, het paard wilde niet verder. Ze hebben Eduard verzocht om door te mogen gaan, want anders moesten ze een omweg maken en door swampen Swamp: drassig terrein, moeras lopen om het huis te bereiken. Maar Eduard was koppig en wilde niet toegeven. Het paard ging niet verder. Hij was boos op die vrouw, omdat ze niet met hem was getrouwd.

‘Om zwarte kracht te leren moest je gelovig zijn en je moest ook niet schelden. Eduard heeft het daarom niet willen leren aan zijn zoons Cornelis en Johannes. Johannes vloekte de hele dag en was Godverdomme aan het schreeuwen. Cornelis leerde het ook niet want hij klaagde veel.

‘Eduard was een stevige man en hij dacht dat hij nooit dood zou gaan. Hij is op 69 jarige leeftijd aan darmkronkeling Darmkronkeling: ileus = darmafsluiting overleden. Hij stierf op de operatietafel. Ik was toen 7 jaar oud. Ik heb hem maar even gekend.’

De West, 3 mei 1939

De West, 15 maart 1940

Over mijn moeders familie Rozenberg

‘De kolonist Johannes Gijsbertus Rozenberg Er zijn 2 Rozenberg’s naar Suriname gekomen: Johannes Gijsbertus Rozenberg (1812-1882), apotheker, en zijn broer Jacobus Gerrardus (1813-1870), grofsmid. Jacobus heeft voor zover bekend geen nakomelingen gehad. Johannes is in 1847 op Groningen getrouwd met Johanna Margareta Zweers. die naar Suriname is gekomen kwam uit Schalkwijk, Nederland. Op 21 juni 1845 kwam hij met het tweede kolonistenschip de Noord-Holland. Op Groningen aan de Saramacca was hij schoolmeester en apotheker. Het een en ander heb ik gelezen in het boek Het Papieren Paradijs Het Papieren Paradijs, historische roman van Marlies Medema over Anna Pannekoek, de vrouw van ds. Arend van den Brandhof. Hij was de leider van de boerenkolonisatie van 1845.. Mijn familie heeft zich altijd afgevraagd waarom die man naar Suriname is gegaan.’

Rozenberg en geen Veldhuizen

De West, 26 juni 1944

‘Mijn moeder vertelde mij dat ze eigenlijk geen Rozenberg zou heten. Mijn overgrootmoeder Wilhelmina Rozenberg had haar trouwjurk al in de kast hangen. Een week voor ze zou trouwen heeft die man, Veldhuizen, haar in de steek gelaten. Ze was zwanger en ongehuwd. Toen haar zoon Johannes in 1875 geboren werd kreeg hij dus de achternaam Rozenberg. Wilhelmina Rozenberg is in 1877 getrouwd met Cornels Antonie van Brussel. Hun zoon Karel van Brussel is geboren in 1881. Mijn grootvader Johannes Rozenberg en Karel van Brussel waren dus halfbroers van elkaar. Je weet, Karel kon kaaimans Karel van Brussel leverde ook dieren aan Artis in Amsterdam, Nederland. en andere dieren opzetten en zo.’

Wilde avonturen op plantage Nieuw Meerzorg

‘Oom Toon Rozenberg bracht van plantage Nieuw Meerzorg sinaasappels, koffie en vissen naar de markt in Paramaribo. Als kind van 11-12 jaar ging ik vaak met mijn oom mee als hij terug ging naar de plantage. We waren soms met 30 mensen bij oom Toon en tante Marie. Zij woonden in het voormalige hospitaalgebouw en dat was groot genoeg. We sliepen met z’n allen in de voorzaal op de vloer met een deken en een kussen. De Bakkers, de Loors, de Veldhuizens, allemaal kwamen ze in de vakantie logeren bij mijn oom en tante op plantage Nieuw Meerzorg.

‘Ik zag er altijd tegenop om naar de plantage te gaan. We zijn op een keer om 6 uur ‘s avonds vertrokken uit de stad met een kleine boot. Je gaat dan eerst de Suriname rivier af richting zee en bij Nieuw-Amsterdam Nieuw-Amsterdam: hoofdstad van district Commewijne, gelegen bij het samenkomen van de Surinamerivier en de Commewijnerivier. Het Fort Nieuw-Amsterdam is nu een openlucht museum. ga je de Commewijnerivier op. Wanneer je bij Nieuw-Amsterdam bent komen de golven van zee. Op een gegeven moment begonnen de golven tegen de boot aan te slaan, bam, bam. Water kwam in de boot. Oom Toon lag te slapen, want die man was zo moe. Ik schreeuwde om mijn oom wakker te maken: ‘OOM TOON, OOM TOON, wakker worden, er komt water in de boot …. ‘
Op een keer, het is ’s avonds en pikdonker, als wij een kapotte, verlaten boot op het water tegenkomen. Oom Toon zegt: ‘ik moet helpen, ik mag die boot hier niet laten.’ Hij heeft toen de boot achter zijn boot vastgebonden en naar de plantage gesleept. Dat kostte veel tijd. We kwamen pas om 2 uur ‘s nachts aan op Nieuw Meerzorg. Mijn nichtjes Liesbeth en Joke en de anderen zijn ons niet meer komen verwelkomen …

Trolley, uit Suriname.nu

‘Op plantage Nieuw Meerzorg waren toen veel huizen. Oom Toon had een ouderwetse waterput, een rijstpelmolen en er waren rails voor de trolleys. Met mijn neefjes en nichtjes gingen we naar de suikerplantage Alliance, dat was aan de overkant. De mensen van Alliance brachten hun rijst met bootjes over en zetten die op de trolley. De trolleys gingen op de rails naar de pelmolen die aan de andere kant van het huis stond. De rijst werd daarna gemalen in de pelmolen. We gingen vaak op de trolleys zitten om naar voren te rijden. Je moest met z’n tweeën de hendel op en neer duwen om de trolley te laten rijden.’

Gevaarlijk om te zwemmen

Nieuw Meerzorg (Jacopoe) te koop, De West, 13 april 1945

‘Veel kinderen gingen tijdens hun vakantie zwemmen op plantage Nieuw Meerzorg. We zwommen dan achter de sluisdeuren van het sluisje voor het huis van oom Toon en tante Marie. Dit was niet zonder risico, want het was er verschrikkelijk diep. Ik was erg bang om bij de sluisjes te zwemmen. Mijn kleine zusje Hedwig van 9 jaar was nergens bang voor.

Op een dag sprong ook Hedwig in het water. Ik schrok me rot, want Hedwig kon niet zwemmen. Ze is bijna verdronken. Liesbeth Rozenberg, ook 9 jaar, wilde haar helpen en verdronk bijna ook, want Hedwig trok haar naar beneden. Ik zat op de sluis en schreeuwde en schreeuwde om hulp. Mijn neef Jan Rozenberg heeft Liesbeth en Hedwig eruit gehaald. Hij was toen 10 jaar oud. Ik zal die dag nooit vergeten.’

Mijn grootouders

‘Opa Rozenberg overleed toen ik 17 jaar was. Hij was aan één hand verlamd door een beroerte. Als ik naar hem toeging vroeg hij mij om een sigaret voor hem aan te steken. Ik moest de sigaret in zijn mond doen en aansteken.

‘Mijn grootmoeder Grietje Veldkamp-van Brussel was bijna 90 jaar toen ze overleed in 1963. Ze was een lieve vrouw. Van haar kan ik me nog heel veel herinneren, maar dat is voor een andere tori.

‘Mijn 4 kinderen waren nog klein. May was nog niet geboren. Als ik met de kinderen naar mijn oma ging zei ik tegen de kinderen: ‘we gaan naar oma met stok.’ Want zij liep met een stok.’

Mijn ouders

Trouwfoto Cornelis Pelgrim Veldkamp en Geertruida Hermina Rozenberg, 20 april 1927. Archief Veldkamp.

Cornelis Pelgrim Veldkamp en Geertruida Hermina Rozenberg, ca 1960. Archief Veldkamp.

‘Cornelis Pelgrim Veldkamp en Geertruida Hermina Rozenberg zijn getrouwd op 20 april 1927. Ze kregen een groot gezin. We waren met elf kinderen, waarvan 2 tweelingen. Mijn zus Hedwig en ik en mijn broers Cor en Harold zijn er nog. Mijn jongste broer Harold is 76 jaar. Ik was 14 jaar toen hij geboren werd.’

Zou het waar zijn?

De West, 19 september 1916

‘Een sterk verhaal dat mijn vader vaak vertelde over een zekere Wildeboer, die ergens familie van ons zou moeten zijn.

‘Mijn vader, Cornelis Veldkamp, vertelde: ‘Het is een wonder dat ik nog leef. Alhoewel ik goed kon leren, mocht ik op m’n 15^e niet meer naar school omdat ik moest helpen op de boerderij.
Op een dag kwam Wildeboer bij mijn vader Eduard Veldkamp op de boerderij. Hij zei dat hij ging jagen in het bos aan de Kwattaweg en wilde dat ik met hem mee ging. Mijn vader zei: ‘geen denken aan, ik heb Cornelis nodig om te melken. Hij gaat niet met je mee’’.

‘Wildeboer is toen gaan jagen met een vriend van hem, Albert Smid.

‘Ze zijn gaan jagen en alleen Wildeboer kwam terug van de jacht. Smid zou zijn verdwaald. Een grote zoekactie door de Burgerwacht leverde niets op. Smid werd later teruggevonden. Hij zat onder een boom en had een schotwond in zijn keel.

‘Het verhaal deed de ronde dat Wildeboer hem had neergeschoten. Wildeboer zou op Para bij mensen met zwarte kracht zijn geweest om te vragen hoe hij rijk kon worden. Die hadden hem verteld dat hij een teen van een man en van een vrouw voor hen moest brengen. Zij zouden dan zorgen dat hij rijk zou worden.

‘De rechtszaak die volgde kreeg veel aandacht. Wildeboer werd vrijgesproken.

‘Maar hij was nog steeds niet rijk. Vervolgens zou hij zijn zuster gedood hebben en haar teen vervolgens hebben gebracht naar de mensen op Para.

‘Weer stond Wildeboer voor het gerecht Van beide rechtszaken is in de kranten niets teruggevonden. en weer werd hij vrijgesproken.
Dat is wat mijn vader mij vertelde.’

Meer ellende dan geluk

Suriname, koloniaal nieuws en advertentieblad, 4 februari 1936

‘Wildeboer was bevriend met een voormalige tot slaafgemaakte man. Hij bracht elke dag eten voor hem. Deze man, zijn naam ben ik vergeten, had veel land aan de Tweede Rijweg. Het land heeft hij op naam gezet van Wildeboer. Wildeboer is daarna nooit meer eten gaan brengen. De man heeft nog geprobeerd om het land terug te krijgen, maar dat is hem niet gelukt.

‘Wildeboer kreeg later veel schulden en moest zijn land verkopen. Hij ging naar mijn grootmoeder en vroeg of hij bij haar in huis mocht wonen. Mijn grootmoeder zei: ‘nee, nee, nee, ik wil je niet hebben…’
Wildeboer ging toen naar Lantigron Lantigron: ’s Landsgrond Boniface, op de hoek Gemenelandsweg-Wanicastraat. Verzorgingshuis, voorloper van Huize Ashiana. Dat was een verzorgingshuis op de hoek van de Wanicastraat Wanicastraat, sinds 2006 heet de Wanicastraat de Johan Adolf Pengelstraat en de Gemenelandsweg. Op Lantigron woonden arme mensen in barakken. De regering zorgde voor voedsel en onderdak.

‘Op een dag gingen we langs met de schoolbus. Ik was 11 jaar. Hij zat op een bankje onder de amandelbomen tussen de mensen op Lantigron. Wildeboer had zoveel schulden, die hij niet kon betalen. Zijn manier van leven had hem meer ellende dan geluk gebracht.’

Toch maar de boete betalen

‘Mijn vader vertelde het volgende over Cornelis van Raai Cornelis van Raai komt als 17-jarige met zijn ouders op 21 juni 1845 aan met de tweede kolonistenboot, de ‘Noord-Holland. Hij is in 1896 overleden te Paramaribo.’. Hij was één van de oorspronkelijke kolonisten. Ik heb hem niet gekend. Het speelde zich af rond 1890.

‘Vroeger was het aan de orde van de dag dat er melk vervalst werd door deze aan te lengen met water. Je kon daardoor meer ‘melk’ verkopen. Dit gebeurde zowel door boeren als door melkventers. Soms roomden winkeliers de melk af en vermengden de room met een of andere ongure stof om als boter te verkopen aan de mensen.

‘Daarom, als je melk leverde, kon je aangehouden worden door vreselijk strenge keurmeesters. Die namen dan op straat ter plekke een monster van de melk. De monsters werden dan door de Gouvernements Scheikundige geanalyseerd. In die tijd werd alleen op het vetgehalte gecontroleerd, dus of er geen water bij de melk werd gedaan. Als je melk een beetje verdund was met water kreeg je een hoge boete. In 1911 ging de boete omhoog van ƒ3 per overtreding naar ƒ15 of 5 dagen zitten bij herhaling. In latere jaren ging de boete nog verder omhoog.

Nieuwe Surinaamsche Courant, 9 augustus 1896  (Cornelis van Raai is in juni 1945 in Suriname gekomen.)

‘Cornelis van Raai had koeien en leverde melk in de stad. Cornelis werd bekeurd en hij verzette zich hier tegen. Hij ging die boete niet betalen. Hij ging desnoods een paar dagen zitten. Want als je de boete niet betaalde kreeg je gevangenisstraf.
Cornelis dacht slim te zijn en had het volgende bedacht. Hij wilde zijn tijd in de gevangenis zo prettig mogelijk doorbrengen. Dus nam hij een heleboel pakjes sigaretten mee. Al rokend zou de tijd volgens hem snel omgaan en was hij zo weer thuis.
Zo gezegd, zo gedaan. Maar zijn plannetje kwam niet uit, want bij de gevangenis hebben ze al zijn sigaretten van hem afgenomen; hij mocht niet roken. Dezelfde dag nog zei Cornelis: ‘laat me naar huis gaan. Ik zal die boete betalen.’’

Wonderbaarlijke genezing

De West, 4 januari 1938

‘Weet je dat er ook een Stolk was die met gebed en handoplegging je kon genezen? Johanna Margaretha Stolk was getrouwd met Gijsbert van Dijk. Ze woonde aan de Tweede Rijweg.

‘Vroeger was de Verlengde Gemenelandsweg niet geasfalteerd, maar een zandweg. Een vrachtwagen met een hele grote laadbak had het zand midden op de weg gekiept. Voordat de school begon moest ik voor mijn moeder nog snel naar de winkel gaan. Toen de schoolbus er aankwam haastte ik mij om die te halen. Mijn voet bleef steken in het zand. Een flinke val, ik kon niet meer lopen. Mijn broer heeft mij achter op de fiets naar die vrouw aan de Tweede Rijweg gebracht. Ze ging met een duim over mijn zere been en zei gebeden op. Dan ging ze naar de deur en veegde ze haar hand aan de deur. De volgende dag was mijn been weer goed en kon ik weer lopen.’

Dat komt er nou van …

‘Achter ons huis hadden we amandelbomen. Op een dag, ik was 12 jaar oud, ben ik in een van die amandelbomen geklommen en ben eruit gevallen. Ik lag in een goot, mijn nek was gedraaid en het deed behoorlijk pijn. Huilend ging ik naar huis. Mijn moeder zei: ‘ik ga je nog een paar klappen geven, want ik heb je zo veel keren gezegd dat je niet in die bomen moet klimmen.’
Ik moest toen van mijn moeder weer naar die vrouw aan de Tweede Rijweg gaan. Ze ging met haar hand over mijn nek en de volgende dag was ik genezen.’

Geestenklopperij

‘Tante Lieze Rozenberg woonde met haar zus Rika op het einde van de Kasabaholoweg. Ze was de zus van mijn moeder en ze was mijn peet. Ik zeg ’t je, ze kon een beetje van die vreemde dingen, alle mensen renden naar tante Lieze…  Tante Lieze deed aan bonoe Bonoeman of obiaman: wordt geacht zieken te kunnen genezen door middel van communicatie met de geestenwereld. (Wikipedia).

‘Om geesten op te roepen had je een sterk gestel nodig en moest je heel gelovig zijn. Tante Lieze had een klein bijbeltje en een grote bijbel met een groot kruis erop. Ook had ze een antieke ronde tafel met drie poten die ze gebruikte om geesten op te roepen bij een tafelséance.

Grapje uit de krant De Surinamer, 7 april 1929

‘Mensen geloven er niet in, maar ik geloof er wel in. Neem nou het geval van mijn kleinzoon. Hij was nog jong en heel erg ziek. Hij had hoge koorts en gooide zich op de grond. Keer op keer gingen de ouders met hem naar de dokter. Er werd bloed geprikt en van alles en nog wat hebben ze onderzocht, niks konden de doktoren vinden. Ze konden hem niet genezen. De ouders waren ten einde raad. Ik zei tegen mijn dochter: ‘hij heeft ogri-ai Ogri-ai – de schadelijke invloed van iemands blik, het boze oog, waar vooral kleine kinderen uiterst gevoelig voor zouden zijn. Afgunst is vaak het motief.. Kom, we gaan naar tante Lieze, want anders ga je deze jongen verliezen.’
Tante Lieze heeft achterhaald dat de jongen een ernstige ogri-ai had opgelopen en dat het kwaad behandeld moest worden. Tot tweemaal toe heeft ze gebeden opgezegd en dat soort dingen. Ze heeft alles gedaan wat ze moest doen, want hij had heel erge ogri-ai. Z’n beddengoed moest verschoond worden en hij werd gebaad met blauwsel Blauwsel: schoonmaaktabletten, ook gebruikt om ogri-ai weg te wassen. In de opgeloste blauwsel werd ook vaak een cent gezet. met een cent erin. De volgende morgen ging ik naar mijn kleinzoon toe en hij rende door het huis. Tante Lieze heeft hem bevrijd van het geestelijk kwaad. Hoe kan dat? Het is toch waar!’

Mishandeld en beroofd

‘Mijn zus Hedwig is in 1999 thuis overvallen en in elkaar geslagen. Ze was er vreselijk aan toe. De overvallers hebben het jachtgeweer en de munitie, dat van mijn vader was geweest, gestolen. Ook hebben de overvallers de oorbellen gestolen die ze van Tante Lieze had geërfd. Het waren speciale oorbellen, want in deze oorbellen zat het haar van de grootmoeder van tante Lieze.’

Op de boerderij met 11 kinderen

Gezin Veldkamp-Rozenberg, ca. 1950 achter v.l.n.r.:Lydia, Greta, Robby, Eddy, Hedwig, Ronald. voor v.l.n.r.: tweeling Cor en Gerhold, Geertruida Rozenberg, Harold en Cornelis Veldkamp. De oudste tweeling, Hilda en Erna ontbreken. Archief Veldkamp.

Doks, muskuseend (www.Suriname123.com)

‘De boerderij van mijn ouders was een gemengd bedrijf. Het lag aan de Verlengde Gemenelandsweg in de buurt van de splitsing Leysweg-Kasabaholo. We hadden 46 koeien, melkkoeien en vaarsen. We verkochten melk aan huis. Met de melkwagen ging mijn vader naar klanten in de stad, zoals Kersten. Op zijn oude dag heeft hij rijlessen genomen en zijn rijbewijs gehaald en leverde hij de melk met een Landrover. Toen de Melkcentrale in 1961 werd opgericht mocht hij zijn melk niet meer direct aan klanten in de stad leveren. Hij leverde de melk nu aan de Melkcentrale De Melkcentrale is opgericht op 15 april 1961, gevestigd aan de Van Idsingastraat 125.. We bleven wel melk aan huis verkopen.

nr. 23 boerderij Cornelis Pelgrim Veldkamp, nr 22 boerderij Jacob Reinbertus van Brussel, nr. 18 boerderij Karel van Brussel (kaart met boerderijen uit dissertatie E.F. Verkade-Cartier van Dissel, 1935)

‘Verder hadden we kippen, doksen, parelhoenders, varkens en een ezel. Toen de kinderen klein waren zette mijn vader ze op de ezel om een ritje te maken.
We plantten alle groentes zelf: kousenband, mais, snijbonen, tajerblad, amsoi, oker, radijsjes, rammenas, kool. Soepgroente Soepgroente = selderij soms. Van de kool maakten we zuurkool. Er was zoveel werk op de boerderij, waardoor ik de MULO niet heb kunnen afmaken.

Lydia, Eddy en Greta Veldkamp, ca. 1954, archief Veldkamp.

‘Mijn vader verkocht koeien aan Hindostanen. Hij kocht later vlees bij hen. We hadden geen ijskast. Mijn vader slachtte varkens en het vlees werd gezout en bewaard in Keulse potten Keulse pot is een stenen pot. Dit soort potten wordt al eeuwenlang gebruikt voor het inleggen van groente, vlees en eieren. De Keulse pot is gemaakt van keramisch materiaal (gres) met een laagje zoutglazuur. Deze laag glazuur zorgt ervoor dat de pot waterdicht is. Geglazuurd aardewerk geeft bovendien geen bijsmaak af aan voedsel dat erin wordt bewaard. (Wikipedia).

‘Op een dag kwam opa Rozenberg bij ons op de boerderij om een varken te slachten. Wèl …, ik ben gaan schuilen in bed, want het beest heeft vreselijk gegild. Vlees van een gestrest dier is eigenlijk niet meer te eten: het is niet lekker doordat alles verkrampt is. Mijn moeder wilde er bloedworst van maken, maar eigenlijk vond ik de bloedworst van Tjin A Kiet aan de Heiligenweg lekkerder.’

Vreselijke storm

‘Het was een vreselijke storm. Ik kan het me nog goed herinneren: het was 30 augustus en ik was 18 jaar. Het waaide en regende keihard en de bliksem maakte mij bang. Ik zat boven in huis met mijn armen over mijn hoofd. Mijn ouders zaten beneden. De stal van mijn vader is weggewaaid en lag meters verderop. Alles was weg. Aan de Tweede Rijweg lagen de huizen in puin. Alsmaar reden ambulances langs ons huis. Mensen zijn omgekomen door de storm.’

De West, 1 september 1951

Opbrengst van een areaal bananenplanten, De West, 9 augustus 1950

Alle bananenplanten plat

Hans Bisschop, Hilda, Greta en Hedwig Veldkamp bij de bananenbomen, ca. 1952, archief Veldkamp

‘Mijn vader was koning van bananenplanten. Hij had veel bananen geplant vlak voor ons huis. Op een dag heeft het vreselijk gewaaid; het was op 6 september. Ik was reeds getrouwd en had kinderen. Het was een harde wind. Meer dan 1000 bananenplanten lagen plat op de grond. Niet één stond overeind. Je kreeg geen vergoeding, dus mijn vader had alles verloren. Mensen kwamen uit de stad om te kijken naar die omgevallen bananenplanten. Die waren zo dunnetjes dat ze niet verkocht konden worden. Dus alle omgewaaide bananenplanten bleven liggen.’

Kaaiman olo

‘We hadden op het weiland vier visgaten met honderden kwie kwie’s en pataka’s. Eigenlijk waren de visgaten voor de koeien gemaakt om water te drinken. Vroeger had je geen graafmachines. Met schoppen werden de gaten gegraven. De visgaten hadden we namen gegeven. De eerste was Visgat Voor. Dan had je Visgat Krischan. Mijn vader vertelde, dat de man, die het gegraven had, Krischan heette. Daarom is dat visgat naar hem vernoemd.

Harold en Eddy Veldkamp in een visgat, archief Veldkamp

Uit ‘Visserij in Suriname’, De West, 5 november 1947

‘Dan had je Visgat Switi bontjie en de laatste visgat heette Kaaiman olo, want veel kaaimans Kaaiman, in Suriname de Cuviers gladvoorhoofdkaaiman die tot 1,6m lang kan worden. zaten erin. Als je een diep keel geluid maakte kwamen kaaimans op je af, ze waren meer dan een meter lang.
Naast Kaaiman olo was een bos open gekapt en daar werd mais geplant. Het was de lekkerste mais voor maissoep en maispap.

‘Ik hou ervan om in de droge tijd te hengelen op kwie-kwie en pataka. Weet je, als mijn broers Eddy en Robby gingen slepen met netten, chassen, vingen ze ook kaaimans. Grote kaaimans schoten ze dood. Als ze gingen slepen met visnetten vingen ze hele grote pataka’s. We maakten van ’s ochtends tot ’s avonds bergen vis schoon. We moesten de vissen

met een mesje krabben om de schubben weg te halen en de vissen met zuuroranje Zuuroranje: swa-alanja, Citrus aurantium ook wel bittersinaasappel of pommerans. In Suriname wordt de vrucht in tweeën gesneden en dan worden vis en vlees hiermee ingewreven. wassen.

‘Mijn vader ging de grote vissen barbakotten op een rooster van kippengaas. Barbakotten is een combinatie van roken en BBQ. De vissen werden langs de rug opengesneden en werden boven een rokend vuurtje plat op het rooster gelegd. Boven op de vis doe je wat bananenbladeren of een zinkplaat. Zo krijg je gerookte vis. Dan konden de vissen langer bewaard worden, want er was geen ijskast IJskast, in Suriname wordt daar een koelkast mee bedoeld om de vissen te bewaren.

‘Mijn moeder maakte heerlijke warme gestoofde pataka. Mijn gunst, wat was dat lekker met moksi alesi Moksi alesi: letterlijk gemengde rijst; rijst met kip, vis, garnalen. Heel veel verschillende varianten..’

Tweede Wereldoorlog 1940-1945

‘In de oorlog waren er zeker 2000 Amerikanen in Suriname Vanwege de bauxiet was Suriname belangrijk voor de Amerikanen want aluminium was nodig voor de vliegtuigbouw. De Amerikanen moesten daarom de bauxietindustrie beschermen tegen de Duitsers en de grens met Frans Guyana bewaken. De Franse Vichy-regering heulde met de Duitsers.. De Amerikanen kwamen elke week bij ons op de boerderij om het één en ander te kopen. We hadden thuis sapotille vruchten en toké Toké: parelhoen, de eieren zijn klein en gestippeld. eieren die ze erg lekker vonden.

‘Elke week kwamen er wel een paar Amerikanen. Op een keer waren er een heleboel kinderen bij ons. Mijn nichten Van Dijk van Kwatta waren er en de meisjes Van Brussel, Ilse en Emmie, Truus en Eline. Ze zijn nu allemaal al dood. We hadden een grote sterappelboom. Daar speelden we altijd djoel Djoel: Surinaams overloopspel en andere spelletjes. Nu is die boom weg.

‘Op een dag, ik was 12 jaar, reden Amerikanen langs in een jeep. We hebben ze geroepen en ze zijn op het erf gekomen. Wij kinderen zijn toen allemaal de bananenaanplant in gerend om te schuilen. De Amerikanen zijn toen op het erf met de honden gaan spelen. Mijn ouders waren er niet. Toen mijn vader en mijn moeder thuis kwamen hebben de mensen die aan de overkant woonden alles verklikt en aan mijn vader verteld…

‘De Amerikanen gebruikten kleine zeppelins Zeppelin: in Suriname werden kleine zeppelins zonder geraamte gebruikt. Deze werden blimps genoemd. om boven de kust te patrouilleren. De eerste keer dat een zeppelin over de boerderijen vloog was een hele belevenis. Wij kinderen hebben gerend hoor, ook de Van Brussels, tot op Hermitage. De zeppelin landde op Hermitage waar de Overeems woonden. De zeppelins vlogen laag over de boerderij. De touwen hingen over de bomen. Je kon de mensen zien die erin zaten. Vijf zeppelins per dag. ’s Ochtends vroeg al, want de Amerikanen gingen naar zee om te kijken of er Duitse duikboten waren. ’s Middags kwamen ze weer terug. Als ze over de boerderijen vlogen gooiden de Amerikanen kauwgum, pepermunt en een enkele keer hebben ze ook … poep gegooid, maar dat was niet bij ons, maar op Kwatta.’

Spelen op Domburg

‘Ik ging graag naar Domburg, zo’n 20 km ten zuiden van Paramaribo aan de Surinamerivier. Daar woonde de familie Rijsdijk-Rozenberg: tante Mien, oom Willem en hun zoons Lucien en Rudie. Ze woonden dicht bij het politiebureau, want oom Willem was politieagent. Op een keer ben ik samen met Cornellie van Brussel naar tante Mien en oom Willem gegaan. We zaten binnen en we verveelden ons. Lucien en Rudie zeiden: ‘wat zullen we doen?’ Tante Mien zei: ‘ga bat-en-bal Bat-en-bal – soort cricket, kan al met 2 spelers gespeeld worden (Suriname.nu) spelen.’ Het was oorlog en er was geen goede bal. We speelden met een harde balatabal. Lucien en Rudie wilden niet met mij spelen want ik wilde de bal niet vangen. Als je een balatabal Balatabal – bal gemaakt van het sap van de rubberboom ving, deed het verschrikkelijk pijn, het brandde in je hand. De jongens zeiden: ‘Cornellie, jij moet komen …’’

Het kan verkeren …

‘Op mijn 18e had ik verkering met een Hollander. Drie jaren zijn we met elkaar gegaan. Bijna was ik met hem getrouwd. Wij hadden verschillende geloven, en dat vonden zijn ouders niet goed. Op de dag van mijn 21^ste verjaardag heeft hij het uitgemaakt.

‘Toen de verkering uit was zat ik thuis en las veel boeken. Mijn vader zei dat ik non kon worden, want ik wilde nergens naar toe. Mijn moeder zei: ‘vraag je neef Ewald van Brussel; dan ga je met hem mee naar de film.’ Ewald was altijd Bellevue, Bellevue.

Singer aan de Gravenstraat 39

De West, 2 mei 1949

‘Op mijn 21^e ben ik begonnen bij Verhoef, dat was in 1952 een meubelzaak.
Een jaar later ben ik bij Singer Singer aan de Gravenstraat, de Gravenstraat heet tegenwoordig Henck Arronstraat gaan werken omdat er geen werk meer was bij Verhoef. Bij Singer heb ik eerst een jaar als verkoopster gewerkt en daarna werd ik kassière. Ik werkte samen met Gladys Azijnman. We werkten van half acht tot één uur en van drie uur tot vijf uur. Het was te ver om tussen de middag naar huis te gaan, dus mocht ik blijven bij de ouders van Gladys die in de Gravenstraat woonden tegenover het Leger des Heils.
Bij Singer verdiende ik ƒ80 in de maand. Bij de overheid en bij Nassief en Kersten werkten de mensen voor ƒ40. Toen ik weg ging verdiende ik ƒ125. Het was geen dure tijd, een paar schoenen kostte ƒ9, en als je boodschappen ging doen kocht je blikjes van 50 cent. Ik heb er 4 jaar gewerkt, tot mijn trouwen in 1957. Bij Singer kon je van alles en nog wat kopen, zoals kant, lapjes stof en allerlei soorten garen. Alle lapjes en linten op maat. Ook lint voor strikken op begrafenis-stukken kon je er kopen. Singer bestaat nu niet meer.’

Maxi Linder

‘Een vaste klant van Singer was Maxi Linder Wilhelmina Angelica Adriana Merian Rijburg alias Maxi Linder (1902-1981) Maxi Linder is de hoofdpersoon van de roman De koningin van Paramaribo, uit 1999, van de schrijver Clark Accord. Zij was een welbekende en invloedrijke Surinaamse prostituee. In haar hoogtijdagen had ze toegang tot de hoogste sociale kringen en politieke personen. Ze gebruikte haar inkomsten om de opleidingen te financieren voor achtergestelde jeugd en deed de eerste pogingen om sexwerkers te organiseren. (Wikipedia - Engels). Ze was zo wat elke dag in de winkel van Singer om spullen te kopen. Ik had veel over haar gehoord, onder andere dat ze was behangen met pipiet Pipiet: klompje ruw goud, zoals gevonden in de grond.. Ik zei tegen de meisjes van Singer: ‘jullie moeten me Maxi Linder wijzen, want ik ken haar niet en wil haar leren kennen.’

‘Twee keer in de week bleef ik aan de Kromme Elleboogstraat. Daar woonde mevrouw Rijk van Ommeren met haar twee zonen Robbie en Henkie. Haar man Guicherit had haar in de steek gelaten voor een andere vrouw. Ze was eenzaam en had gevraagd of ik bij haar wilde komen blijven. Ik ging tussen de middag, bleef er eten en slapen. ’s Avonds wandelde ik met mevrouw Rijk van Ommeren door de stad. Bij Toeti Froeti Toeti Froeti, café restaurant aan de Domineestraat 39. aan de Domineestraat, waar nu hotel Krasnapolski is, gingen we vaak iets eten. We wandelden graag langs Waterkant.

Stratenplan Centrum Paramaribo (Vaco-kaart, vereenvoudigd)

Maxi Linder (Wikipedia)

‘Robbie vertelde mij dat Maxi Linder op de hoek van de Kromme Elleboogstraat woonde. Dat was tegenover het huis van tandarts Van Leesten. Op een dag riep Robbie: ‘kom, kom, kom gauw naar buiten, kom, kom, Maxi Linder is hier. Ik hou je niet voor de gek, ze is er ECHT. Ze is met haar honden. Kom, kom, ik ga je haar wijzen. Zodra er schepen zijn aangekomen aan de Waterkant is ze er.’ We gingen op een hoge stoep staan en toen wees Robbie mij Maxi Linder. Tot mijn verbazing herkende ik de vrouw en zei tegen Robbie: ‘deze vrouw is elke dag bij Singer, maar de meisjes hebben mij nooit verteld dat zij Maxi Linder was.’ Weet je, Maxi Linder was behangen met pipiet, goud. Vanaf haar 12^e jaar is ze …, doet ze … haar beroep.

Later hebben ze haar beroofd en was ze zo arm geworden dat ze haar begrafenis niet kon betalen. Dokter Snijders en een paar andere doktoren hebben haar begrafenis betaald.

‘Als ik met mijn man naar Van der Voet A. Van der Voet, winkel aan de Waterkant. ging kwamen we Maxi Linder tegen. Ze kwam bedelen en als je haar geen kwartje gaf zei ze: ‘nu je met je vrouw bent, kijk je me niet aan. Toen je geen vrouw had kwam je bij mij!’

‘Later stond Maxi Linder op de hoek van de Zinniastraat en de Verlengde Gemenelandsweg bij de winkel Hoover Chin, aan de overkant van de service station. Elke dag was ze daar met haar honden en was ze aan het bedelen. En als je haar geen geld gaf … Wèlll haar mond was niet …’

Greta en Yan

Greta Veldkamp, ca 1955, archief Veldkamp

‘Het was een hete dag en ik had een lekke fietsband. Die kon niet gerepareerd worden in de stad. Dus ik moest vanuit het werk met de fiets lopen naar huis. Van Singer aan de Gravenstraat is het zo’n 6 kilometer lopen naar huis aan de Kasabaholo. Na een uur gelopen te hebben kwam ik aan in de Verlengde Gemenelandsweg. Mijnheer La Rose zag me lopen met mijn fiets. Hij woonde tegenover de kleine werkplaats van Yan. Meneer La Rose zei: ‘ga naar de garage en vraag of ze je fietsband kunnen plakken.’
In eerste instantie wilde ik niet gaan, maar het was nog een flink stuk lopen naar huis en ik was al moe van het lopen in de felle zon.
Ik weet nog goed dat het rond een uur of 12 was, en de jongens daar aan het schaften waren. Yan was bij zijn moeder, die achter de werkplaats woonde. Eén van de jongens zag me aankomen met mijn fiets aan de hand. Hij keek naar de platte band en ging naar Yan om te vragen of de fietsband geplakt kon worden. De jongen kwam terug en zei dat Yan had gezegd: ‘geen gedonder met fietsen, wij doen daar niet aan en ze moest opdonderen.’ Ik had er flink de pé in, want ik moest nog zeker een half uur in de felle zon lopen naar huis.

‘Yan vertelde mij later dat hij aan de jongen had gezegd, dat hij mijn fietsband kon plakken als hij dat wilde. Hijzelf zou het niet doen want hij repareerde auto’s en geen fietsen; het was immers een autowerkplaats. ‘Maar als ik je had gezien, dan had ik je misschien geholpen.’’

Fiets volledig gesloopt …

‘Mijn fiets was een hele mooie Batavus. Ik was er trots en zuinig op. Toen ik nog werkte liet ik mijn fiets in de buurt van Singer regelmatig schoonmaken voor ƒ2,50.

‘Toen ik zwanger was heb ik mijn fiets gestald bij mijn schoonmoeder die naast ons woonde. Van Yan mocht ik niet fietsen omdat hij bang was dat ik zou vallen.
In de garage van Yan werkten 11 jongens, soms werkten ze tot in de avond door. Op een avond kwam Yan bij me en zei dat hij een band van mijn fiets ging afhalen. Een van zijn jongens had een lekke fietsband en die woonde te ver weg om naar huis te lopen.
Wèl, die jongens hebben mijn fiets geslóópt tot en met!’

De ontmoeting

Kim vertelt hoe haar ouders elkaar hebben ontmoet.

Trouwfoto Yan Khouw en Greta Veldkamp, 17 november 1957, archief Veldkamp.

‘Mijn moeder heeft mijn vader leren kennen via oom Coen, de broer van mijn vader. Oom Coen en mijn vader hadden elk een eigen kamer onder het ouderlijk huis. Oom Coen werkte als fotograaf bij de politie, en hij had thuis ook zijn eigen doka Doka = donkere kamer, om negatieven te ontwikkelen en foto’s af te drukken.. Hij maakte niet alleen pasfoto’s maar ook studiofoto’s van veel boeroe-meisjes. Oom Coen had een paar mooie pasfoto’s gemaakt van mijn moeder. Mijn vader keek altijd naar de foto’s of er leuke dames tussen waren en zag de pasfoto van mijn moeder. Hij kende oom Eddy, de broer van mijn moeder. Die werkte bij de politie en had een motorfiets. Om met mijn moeder in contact te komen ging hij met oom Eddy mee naar hun huis aan de Kasaboholoweg. Mijn moeder had niet door dat mijn vader een oogje op haar had, maar mijn oma, Trui Veldkamp-Rozenberg, had het direct door, want ze zei tegen mijn moeder: hij komt niet voor Eddy, hij komt voor jou. The rest is history.’

Zover Kim.

Een laffe aanval

‘Eén keer in de week ging ik in de vooravond op kniples bij juffrouw Kruisland. Ik was 22 jaar en fietste vanuit de Singerwinkel aan de Gravenstraat naar tante Mien Rozenberg aan de Verlengde Gemenelandsweg om te baden en daarna ging ik naar kniples. Rond een uur of half acht ’s avonds was ik dan weer thuis op de boerderij aan de Kasabaholo.

‘In die tijd reden er ’s avonds nauwelijks auto’s op de donkere zandweg Pas na 1960 is er straatverlichting gekomen.. Je was bang als je ’s avonds naar huis fietste en een auto achter je hoorde, want allerlei wilde verhalen deden de ronde …

Greta Veldkamp, 1953, archief Veldkamp

‘Op een keer besloot ik om niet naar tante Mien te fietsen, want ik was al laat. Met mijn tas en naaispulletjes op de bagagedrager en mijn regenjas over mijn stuur fietste ik direct door naar kniples. Ter hoogte van de Chinese winkel aan de Eerste Rijweg De Eerste Rijweg heet sinds 1959 de Prof. W.J.A. Kernkampweg werd ik gepasseerd door een bonkoro, een lichte man met kroes haar. Ietsjes verderop bij de Via Bellalaan zag ik zijn fiets midden op de weg liggen. De man stond plotseling voor mij. Ik schrok me rot en het flitste door mijn hoofd dat deze man me wilde aanvallen. Keren was geen optie, want dan zou hij mij van achter aanvallen, dus ik moest doorfietsen. De man sprong op me af en probeerde mij te wurgen. Ik wilde hem ook in zijn nek grijpen, maar in plaats daarvan heb ik gegild en gegild. Huizen ver heb ik gegild. Van dat gillen is hij flink geschrokken en is toen gevlucht op zijn fiets. Mijn fiets was gevallen en mijn spullen lagen in de goot, ik was vreselijk geschrokken en kon niet staan van de schrik. Met klapperende tanden en knikkende knieën ging ik op zoek naar mijn tas en naaispullen die in de goot lagen. Mijn zwager Johan, die de krant was gaan ophalen bij mevrouw Petri, hoorde me gillen en kwam snel aangerend. Je moet weten dat de krantenman niet verder dan mevrouw Petri ging en de kranten bij haar achter liet. Ik was erg blij om Johan te zien en zei: ‘mijn god, breng me naar huis.’ Thuis heb ik verschrikkelijk gehuild. Ik was zo bang geworden en durfde ’s avonds niet meer op straat te gaan. Als ik ’s avonds op bezoek ging bij Willie Coronel, die naast ons woonde, durfde ik niet alleen naar huis te lopen. Ze bracht mij dan naar huis. Mijn broer haalde mij op van kniples.’

Je ergste nachtmerrie

Buiten Sociëteit Het Park, KIT

‘Ik ben vaak bruidsmeisje geweest voor mensen. Op een keer was er een bruiloftsfeest in Het Park bij Fort Zeelandia. Mijn zus Lydia fietste met me mee omdat ik bang was op straat. Ik was bruidsmeisje en had een mooie bruidsmeisjesjurk aan.
Rond een uur of half twee fietsten wij naar huis en kwamen langs het huis van Peelen Arnold Peelen was landbouwer en getrouwd met Geertruida Bertha Tammenga.. Peelen had vreselijk veel bijtende honden. De poort van het erf stond open en de honden zijn op straat gerend. Je snapt het, toestanden! Mijn grote brede rok helemaal aan flarden gescheurd door die honden. Gelukkig hebben die honden ons niet gebeten.’

De orchideeënverkoop ging als een tierelier

Cattleya orchidee

‘Samen met mijn schoonmoeder Alice Tjin Kon Fat (1901-1968) ben ik begonnen met de verkoop van orchideeën. In 1966, toen mijn schoonmoeder in Nederland was, heb ik de hele business overgenomen. Ik had een speciale bloemenkas en rondom het huis groeiden grondorchideeën. Soms had ik 37 cattleya’s op één dag. Cattleya’s bewaarde ik in de kas onder een klamboe. Want als er ook maar een miertje in een bloem komt wordt de bloem bevrucht en verwelkt. Dan kan je de bloemen niet meer verkopen, want ze verwelken dan snel.

Vanda orchidee

‘Op een keer kwam een kapitein van de TRIS. Hij wilde een zalmroze Vanda orchidee kopen. Eén bloem verkocht ik voor 1 gulden. Er waren 5 bloemen open en 2 waren in knop. De kapitein wilde alleen voor de open bloemen betalen, maar ik zei tegen hem dat hij ook voor de 2 knoppen moest betalen. De kapitein betaalde 7 gulden! ‘Wat een handelsvrouw ben je’, zei hij toen …

Greta Veldkamp met haar kinderen Sioe Lai, Sioe Kim, Sioe Bing en Sioe San, en Sioe May op haar arm, 1965 Op de achtergrond de grondorchideeën. Archief Veldkamp.

‘Van veel mensen wist ik hun verjaardag omdat ik op die dagen baldadig veel orchideeën verkocht.

Jopi Pengel Johan Adolf Pengel (1916-1970), Minister President van Suriname (1963-1969) was jarig op 20 januari, Just Rens Just Rens (1916-1981), Minister van Opbouw (1963-1966), Minister van Economische Zaken (1971-1973) op 12 april, Johan Ferrier Johan Ferrier (1910-2010), Premier van Suriname (1955-1958), Gouverneur van Suriname (1968-1975), President van Suriname (1975-1980) op 12 mei en Jagernath Lachmon Jagernath Lachmon (1916-2001), voorzitter VHP, 5 keer parlementsvoorzitter; langst zittende parlementariër ter wereld (Guinness Book of Records, 1999) was jarig op 21 september. Heel de dag rende ik dan om bloemen te verkopen. Als Hollandse militairen op visite gingen kwamen ze soms laat ’s avonds langs om bloemen te kopen. Met een flashlight ging ik de tuin in om bloemen te knippen.

‘Op een avond was dokter Van Leesten Charles (Chas) Rudolf van Leesten, tandarts (1923-1969) op 14 dec 1969 vermoord op visite. Hij was een vriend van mijn schoonouders. Dokter Van Leesten zei tegen mij: ‘Greta, je moet die bloemen ’s avonds niet verkopen, ’s avonds slapen ze. Bloemen hebben rust nodig.’

‘Weet je, toen mijn man in 1986 overleed had ik geen interesse meer om orchideeën te verkopen.’

Geldontwaarding

Kasabaholoweg van Mathoeralaan tot Estreliastraat in 2023 (Google maps 2023) Vroeger heette het hier Uitvlugt. Uitvlugt 29 waar de boerderij van Cornelis Pelgrim Veldkamp was; Uitvlugt 27 waar de boerderij van Jacob Reinbertus van Brussel was.

‘Het was in 1975 rond de onafhankelijkheid van Suriname. De koers van de Surinaamse gulden was flink aan het zakken. Wij woonden dicht bij de Leysweg naast mijn oom Jacob Reinbertus van Brussel. Mijn ouders hadden hun grond verkocht voor 1 of 2 ton. Ze wilden het geld niet op een rekening in Holland hebben. Mijn ouders waren koppig en luisterden niet naar het advies van mijn man Yan. Zijn familie had zo’n situatie in Indonesië al meegemaakt. De vriend van mijn zus, dokter Vas, had aan mijn man gezegd: ‘Suriname wordt nooit als Indonesië.’
En laat me je één ding zeggen, het geld hebben mijn ouders op een bankrekening in Suriname gezet. Het geld was later niks meer waard. Mijn ouders hadden daar erg veel spijt van, maar ja het was te laat!’

Bier, bier, meer bier

‘Als kind trok ik veel op met mijn nichten Liesbeth, Joke en Ine Rozenberg. Zij zijn later naar Canada geëmigreerd. Hedwig en ik zijn bij hun in 1982 op vakantie geweest.

Plantagehuis op Nieuw Meerzorg, archief Veldkamp

Liesbeth vertelde me toen de tori van ons huis op plantage Nieuw Meerzorg. ‘Op een dag kwam een man op bezoek bij mijn vader. Hij zette zijn voet op de trap naar het balkon en zei toen tegen mij: ‘hier heb je wat geld en ga gauw bij de Chinees twee bieren voor me kopen.’ Ik ben bier gaan kopen. We dachten dat hij het bier zou drinken, maar hij heeft het hele huis besprenkeld met bier. We waren heel verbaasd. De man zei, ‘ik zet mijn voeten in het huis en het huis zegt tegen me: BIER, BIER, BIER moet ik hebben!’ De huisgeest wilde bier hebben.’’

Gronmama wil bier

Advertentie in De West van 28 januari 1949

‘Vroeger hadden de huizen geen septic tank Septic tank: in de septic tank wordt afvalwater afkomstig van toiletten, douche en bad gezuiverd door bezinking. Vloeistof stroomt aan de andere kant door voor verdere behandeling of lozing in de omgeving.Septic tank: in de septic tank wordt afvalwater afkomstig van toiletten, douche en bad gezuiverd door bezinking. Vloeistof stroomt aan de andere kant door voor verdere behandeling of lozing in de omgeving., maar een beerput. Mijn man Yan heeft een septic tank laten maken voor mijn ouders. Een paar mannen die voor mijn man werkte hebben de septic tank geplaatst bij het huis op Kasabaholo. Ze kochten drie betonnen ringen en waren de hele dag aan het graven. Ik zat bij het slaapkamerraam en keek er naar. Ze zakten de eerste betonnen ring met touwen in de grond, maar dat ging niet goed. De ring zat niet op de juiste plaats en werd weer omhoog getrokken. Dat ging zo een tijdje door. Op een gegeven moment zei één van de mannen tegen een jongen: ‘ga twee bieren voor me kopen.’ Ik hoorde dat en dacht ze hebben dorst en willen wat drinken. Toen die bieren kwamen hebben ze dat hele ding besprenkeld. Ik vroeg ze, ‘waarom doen jullie dit?’ De man zei: ‘we kunnen die ringen niet plaatsen, want de Gronmama Gronmama: Moeder van de Grond, een geest waarmee in alles in de eerste plaats rekening mee gehouden moet worden. De Gronmama verschijnt af en toe in de vorm van een grote slang, of een grote pad, of een uil.
Uit: Iets over “wan Ouroe-ten torie foe Moffo-jari”, De West, 30 december 1950 wil het niet hebben, maar ik ga de Gronmama geruststellen en haar omkopen met bier.’ Ze hebben overal bier gesprenkeld en ze kregen de betonnen ringen nu wel goed in de grond. ‘Sjonge,’ zei ik tegen mijn man, ‘die dingen zijn toch waar.’’

Gronmama wil dit niet

‘Als ik vroeger tuinafval ging branden, maakte ik overal op het erf hoopjes bladeren, en stak die dan in brand. Als ik geen mensen had om de tuin schoon te maken werden die hoopjes hoger en hoger. Tante Lieze zei tegen mij: ‘je moet niet overal branden. De Gronmama wil het niet hebben. Je moet één grote hoop maken en je moet altijd op die plaats branden.’’

Bieroffer voor de geest van het huis

‘Dus toen ik thuis kwam uit Canada zei ik aan mijn man: ‘zo en zo heeft Liesbeth me gezegd, het huis moet bier hebben. Ik ga bier voor het huis zetten.’ Mijn man zei: ‘baat het niet dan schaadt het niet.’ Dus elk jaar geef ik mijn huis bier. En het werkt zo te zien, want het huis staat er nog.’

Groet je huisgeest

‘Ik was 40 jaar en in het Militair Hospitaal. Ik moest mijn amandelen laten knippen en wilde één nacht in het ziekenhuis blijven. Want weet je, mijn broer had een bloeding gekregen toen zijn amandelen waren geknipt. Dus ik wilde voor de zekerheid een nachtje in het ziekenhuis blijven. De volgende dag zou ik dan naar huis gaan. Ik lag met een Creoolse vrouw op de kamer. Voordat die vrouw naar huis ging, en haar man haar kwam ophalen, liep die vrouw overal rond en die vrouw zei: ‘ik ga hier weg, ik kom NIET terug, ik ga naar mijn eigen huis, ik kom hier NIET meer terug.’
Ik heb het dus van die vrouw geleerd. Als je weg gaat moet je aan het huis zeggen: ‘ik ga weg, maar ik kom weer terug.’ Je moet je huis groeten.

‘Toen ik vorige maand naar Nederland op vakantie ging, zei ik – ze klopt met haar hand op de stoel –  ‘Bed, ik kom terug bij je. Huis, ik kom terug bij je. Ik blijf niet in Holland.’’

Familiefoto’s

Voor het huis van Cornelis Veldkamp en Trui Rozenberg, Greta, Hedwig, nichtje Mea en Robby, ca 1944. Archief Veldkamp

Sientje (Cecilia) Veldkamp en haar zoontje Eduard, ca 1957. Archief Veldkamp

Greta, Lydia, Erna, Hedwig en Hilda Veldkamp, Eindhoven, ca 1990. Archief Veldkamp

Genealogie familie Khouw-Veldkamp

Chinese namen

De Chinese naamgeving is anders als de westerse. Bij de westerse naamgeving heb je de voornaam of voornamen en dan de achternaam. Bij de Chinese naamgeving komt eerst de achternaam (familienaam), dan de generatienaam en dan de voornaam. Bij aankomst van de Chinese contractarbeiders in Suriname in de periode 1858-1874 is dat door de immigratieambtenaren niet goed begrepen. De volledige naam werd dan vaak als achternaam genoteerd. Zo ook bij de schoonfamilie van Greta Veldkamp: Tjin Kon Fat, Khouw Kim An, Phoa Tjie Nio.

De schoonmoeder van Greta, Alice Tjin Kon Fat, wilde graag dat haar kleinkinderen ook Chinese namen kregen. Zij hebben daarom allemaal de generatienaam Sioe.

Bedankt

Tante Greta heeft in oktober, voor haar overlijden op 20 december 2023, het definitieve concept van haar tori nog kunnen lezen. We zijn haar dankbaar voor haar mooie fosten tori’s; we hebben er dubbel en dwars van genoten. En nu hebben we dus ook een switi fosten tori van de Veldkamps.

Sioe Kim, zonder je hulp hadden we deze tori’s niet kunnen uitwerken. Jouw vele belletjes naar je moeder in Suriname zorgden voor antwoorden op onze vragen. Bedankt hiervoor.
Sioe San bedankt voor de foto’s.